سوزن دوزی
یکی از انواع رودوزي‌های سنتی بسیار محبوب در ایران هنر اصیل سوزن دوزی است. چشمان خود را ببندید و فرض کنید وارد یکی از چادر‌های عشایری می‌شوید. جدای از فضای خاص و صمیمیتی که در آن سیاه‌چادر موج می‌زند، می‌توانیم حضور هنر را در جای جای فرهنگ عشایری ایرانی مشاهده کنیم. برای نمونه می‌بینیم لباس‌های زنان و بسیاری از وسایل کاربردی در زندگی عشایری به کمک این هنر بسیار جذاب آراسته و چندین برابر زیبا شده است.
در این نوشتار از مجله‌ی نوشتاری سایت سلام به بررسی این هنر ارزشمند، نحوه‌ی دوخت به کمک سوزن بر روی پارچه، لوازم مورد نیاز برای آغاز و… می‌پردازیم. به علاوه پیشینه و نام انواع سوزن دوزی و طرح‌های به کار رفته در آنان را به شما معرفی می‌کنیم. چناچه دوست دارید این هنر را برای گذران اوقات فراغت یا درآمدزایی آغاز کنید، یا به اطلاعاتی این چنین نیاز دارید، با ما همراه باشید.
پیشینه و تاریخچه‌ی هنر دوخت با سوزن
شاید بتوانیم اولین بروز و ظهور‌های هنر سوزن دوزی را مربوط به آسیای مرکزی و هم‌زمان با آغاز دوره‌ی بافت پارچه ( ۸ هزار سال پیش) بدانیم. در آن زمان مردم حاشیه‌ی دریای خزر ( از جمله ایرانیان، ساکنان قزاقستان و ترکیه و…) به دامداری می‌پرداختند. یکی از فرآورده‌های دامداری نیز پشم انواع حیوانات اصلی بود که با کمی ذوق به نخ و بعد پارچه تبدیل می‌شد. این مردمان خوش ذوق به مرور زمان متوجه شدند به کمک چوب‌هایی خاص می‌توانند آغاز به دوخت و دوز‌های سنتی کنند. همان‌طور که می‌بینیم بازتاب زیست در طبیعت در طرح‌های اولیه‌ی این هنر مشهود است.
در دوره‌ی ساسانی نمونه‌های ساده‌ی دوخت با سوزن بر روی پارچه دیده می‌شوند اما درخشان‌ترین و پیچیده‌ترین دوخت‌های روی پارچه را می‌توانیم به دوره‌ي تیموریان نسبت دهیم. در آن زمان ابریشم دوزی، ملیله دوزی، پولک دوزی، گلابتون دوزی و… رواج یافت.
در عصر صفوی نیز شاهد رونق دوباره و بازگشت به هنر‌های ایرانی ( پس از فاجعه‌ی حمله‌ی مغول) هستیم و از این رو در طرح‌های سوزن دوزی مشاهده می‌کنیم که تاثیر هنر چینی تا چه حد کاهش یافته و از سویی نقوش ایرانی هم‌چون انواع بته جقه و گل‌های اسلیمی خطایی رواج پیدا کرده است.
انواع سوزن دوزی در ایران
می‌توانیم نمونه‌های مختلف پارچه های تزئین شده با این هنر را در منطقه‌های مختلف و با ویژگی‌های خاص مشاهده کنیم. در جدول زیر می‌توانید به تفکیک منطقه این انواع و ویژگی‌هایشان را مشاهده کنید.
| نام انواع سوزن دوزی | ویژگی‌ها |
| بلوچی دوزی | دارای طرح‌هایی با اشکال هندسی
استفاده از نخ ابریشم طبیعی و رنگ‌های شاد
|
| ترکمن دوزی (سیاه دوزی) | نوع دوخت متراکم‌تر از بلوچی دوزی است.
پارچه‌ی زمینه‌ی این هنر سیاه رنگ است. طرح‌های طبیعی مثل درخت در آنها دیده می‌شود. |
| پته دوزی ( سوزندوزی کرمانی) | پارچه‌ي زمینه ضخیم و پشمی است.
نقوش بیشتر ذهنی هستند. |
| نوار دوزی | زمینه‌ی این هنر به جای پارچه نوار یا کش‌های قیطان است و پس از اتمام کار سوزندوزی به لباس‌ها دوخته می‌شود. |
آموزش سوزن دوزی
این هنر در عین اینکه می‌تواند بسیار زیبا و روح بخش باشد، یادگیری آن بسیار آسان است. از این روست که دختران بلوچ هنر سوزن دوزی را از سنین بسیار کم (۴ تا ۷ سال) آغاز می‌کنند.
وسایل سوزن دوزی
برای این که شما نیز تجربه‌ی جذاب خود را از پیوند پارچه و سوزن آغاز کنید به موارد زیر نیاز خواهید داشت:
۱. نخ مناسب در این هنر
شما می‌توانید بسته به خواست خود و لوازمی که دوست دارید از انواع نخ‌های زیر استفاده کنید:
- نخ‌های رنگین ابریشمی
- نخ‌های پاکستانی
- نخ‌های ویسکوز شده
- نخ دمسه (M.C)
البته همواره استفاده از نخ‌های طبیعی به جای نمونه‌های صنعتی توصیه می‌شود.چرا که زیبایی نهایی این نخ‌ها و ماندگاری‌شان در طول مدت بسیار بالاست.
فروشگاه سلام بهترین انتخاب برای خرید صنایع دستی
سایت سلام شاپ با داشتن سبدی متنوع از محصولات صنایع دستی امکان خرید انواع محصولات میناکاری، فیروزه کوبی، مس و پرداز و خاتم کاری از دسته محصولات صنایع دستی فلزی و انواع محصولات دیوارکوب همانند قاب و تابلو های صنایع دستی را برای شما میسر کرده است.
پیشنهاد میکنم محصولاتی که برای شما گلچین کرده ایم را مشاهده فرمایید.
قاب چوبی سنگ مرمر 20*30 گل و مرغ پرکار
قاب چوبی سنگ مرمر 25*30 گل و مرغ اعلا پازلی
قاب درختچه آبرنگ
۲. پارچه سوزن دوزی
مهم‌ترین ویژگی‌های هر پارچه‌ای که برای انجام این هنر انتخاب می‌کنید این است که باید: ۱- دارای تار و پودی مشخص باشند. و ۲- کج بافت نباشند. نمونه‌های محبوب مورد استفاده از پارچه برای سوزن دوزی عبارت‌اند از:
- پارچه گاندی
- پارچه فاستونی
- پارچه ایران برک
- پارچه کتانی
- پارچه پنبه‌ای
۳. دیگر ابزار
مسلم است که برای انجام «سوزن» دوزی شما به یک سوزن نیاز دارید. بهتر است سراغ نمونه‌های مخصوص این سوزن در بازار به اسم سوچه بروید. انگشتانه یا شستی و انواع قیچی در انجام کار سوزن دوزی به شما کمک می‌دهند. می‌توانید پارچه‌ی خود را در ابزار‌هایی به نام کارگاه قرار دهید تا به خوبی کشیده شوند و دوخت بر روی آنها آسان‌تر انجام بگیرد.
روش دوخت سوزندوزی
در یک کلیت لازم است شما ابتدا طرح مد نظر خود را بر روی پارچه منتقل کنید. ( برای این کار می‌توانید از انواع خودکار‌های حرارتی که اثری از آنان باقی نخواهد ماند استفاده کنید) و سپس دور دوزی آن را با حوصله و به کمک دوخت بخیه انجام دهید. در ادامه مناطق درونی هر طرح را با روش‌های دوخت زیر پر خواهید کرد:
- پردوزی یا ظریف دوزی
- گراف دوزی یا افغانی دوزی
- آيینه دوزی
- جبک دوزی
- پیت دوزی
- پریوار دوزی
- و…
البته شما می‌توانید در مراحل اولیه تمامی دوخت‌های سوزندوزی را به شیوه‌ی دوخت شلال ساده انجام دهید و در مراحل پیچیده‌تر از دوخت‌های پیشرفته‌ی بالا استفاده کنید.
اگر این هنر در کارگاه و به صورت جمعی انجام شود، هر سوزن دوز تنها با یک رنگ کار خواهد کرد. اما در مواردی که به تنهایی اقدام به دوخت با سوزن بر روی پارچه می‌کنید، تمامی مراحل پیش روی شخص شماست.
انواع نقوش به کار رفته در سوزن دوزی
| نام نقش | کاربرد‌ها |
| نقوش انسانی | بر روی قالیچه‌ها |
| نقوش حیوانی | حیواناتی که در محیط زیست هنرمند قرار داشته‌اند دست‌مایه‌ی طرح آثار سوزندوزی او می‌شدند. |
| نقوش گیاهی | انواع گیاهان ساده و پیچیده |
| نقوش هندسی | بیشترین کاربرد را دارند و می‌توانیم بگوییم تمامی انواع دیگر نقوش به وسیله‌ی کنار هم قرار گرفتن چند نقش هندسی ساخته می‌شوند. |
این نقوش کلی خود را به شکل طرح‌های گل، انواع حیوانات و پرندگان، ماه و خورشید، انواع بته جقه و… نشان می‌دهند.
نمونه‌های طرح خام سوزن دوزی:
زمان اتمام کار سوزن دوزی
ممکن است بخواهید بدانید در صورتی که یک کار سوزن دوزی را آغاز کنید طی چند مدت می‌توانید به اتمامش برسانید. باید بگوییم که این مقدار زمان به عوامل بسیار متعددی بستگی دارد. این که از کدام روش دوخت و چه نوع پارچه و نخی استفاده می‌کنید، ابعاد کار شما چه اندازه است و چه قدر در سوزندوزی مهارت دارید می‌تواند بر مدت زمان تمام شدن آن تاثیر بگذارد.
به همین روش قیمت سوزن دوزی نیز متاثر از این عوامل است.
کاربرد سوزن دوزی
شاید اولین کاربردی که برای سوزن دوزی به ذهنمان برسد همان آراستن اشیاء در محیط باشد. برای مثال گاه می‌بینیم که از این هنر به عنوان راهی برای زیبا سازی محیط و لباس‌ها استفاده می‌شود تا از حالت سادگی و بی‌رمقی خارج شوند. اما جالب است بدانید در گذشته این هنر اصیل جنبه‌های دیگری هم داشته است. از جمله:
- جنبه‌ی محافظتی: یکی از راه‌هایی که از نظر گذشتگان ما می‌توانست بر علیه سحر و جادو جواب‌گو باشد، استفاده از سوزن دوزی بود. برای همین زنان معمولاً باطل‌السحرهای مخصوصی را روی لباس‌ها و پارچه‌های مختلف سوزن دوزی می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند.
- جنبه‌ي نمادین: یکی از رسومی که در گذشته رایج بود دادن یک پارچه سوزن دوزی شده به عروس و داماد‌ها در وقت عروسی‌شان بود. مردم معتقد بودند دادن این پارچه و نگه‌داری آن در خانه‌ی نو عروسان سبب می‌شود تا زندگی‌ای با آرامش و زیبا را سپری کنند.
محصولات سوزندوزی
- گردنبند دست بند و گوشواره سوزن دوزی
- سوزن دوزی روی لباس
- انواع سجاده
- رو تختی
- انواع پارچه مبلمان و پرده
- و…
سوزن دوزی مدرن
درست است که ریشه‌های این هنر اصیل را می‌توانیم در دل تاریخ و فرهنگ‌های سنتی ایران پیدا کنیم. اما باید بدانیم در جهان امروزه از هنر در بسیاری از صنعت‌های مدرن استفاده می‌شود و محصولات سوزن دوزی تنها به پارچه‌ها محدود نمی‌شوند. می‌توانیم انواع مبلمان، کفش و زیورآلات سوزن دوزی را نه تنها در ایران بلکه در سرتاسر جهان مشاهده کنیم.
این اقبال و توجه به هنر سنتی ایرانی نشانگر توجه جهانیان به هنر‌های سنتی و تلاش برای باز‌تولید آنها در وسایل روزمره‌ی کنونی است.
سخن پایانی
در این مقاله از سری بلاگ پست‌های مجموعه سلام کوشیدیم تا در کنار شما یکی از انواع رودوزی‌های سنتی بسیار محبوب را بررسی کنیم. سوزن دوزی از انواع صنایع دستی بسیار کاربردی و زیباست که به آسانی می‌تواند در خانه‌های ما انجام شود و نیاز به مواد اولیه و لوازم گران و خاصی ندارد. تنها هنر دست است و ذوق و قریحه.
شما می‌توانید انواع دیگری از صنایع دستی ایرانی را در سایت ما ببینید و از آنها در دکور خانه‌ي خود استفاده کنید تا در کنار سوزن‌دوزی‌های جذاب‌تان جلوه‌ای تازه و پرانرژی به محیط ببخشند. بسیار خوشحال می‌شویم که نظرات و تجربیات شما را درباره‌ي این هنر ایرانی بدانیم. البته در صورتی که به انواع رودوزی ایرانی علاقه دارید می‌توانید مقاله‌ی ما درباره‌ی هنر پته دوزی ایرانی را نیز مشاهده و مطالعه نمایید. از همراهی شما متشکریم.
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.