بخش وسیع و مهمی از انواع صنایع دستی کشور به دلیل بافت سنتی، آداب و رسوم خاص و فرهنگی غنی و ریشهدار، در استان هرمزگان جای گرفته است. محققان و تاریخشناسان همواره در طول تاریخ این صنایع را مورد توجه قرار دادهاند. صنایع دستی بومی در این استان از جایگاهی ویژه در فرهنگ و سنتهای مردم برخوردار است. همچنین با در نظر گرفتن موقعیت مرزی استان، استفاده از صنایع دستی ارزش زیادی داشته و حاکی از توجه و عنایت مردم استان هرمزگان به این صنایع و حفظ نمادهای سنتی و بومی منطقه است.
سوغات و صنایع دستی این استان از متنوعترین سوغاتیهای ایران در بین مسافران و گردشگران شناخته میشود. در ادامۀ این مطلب با سلام همراه باشید تا صنایع دستی هرمزگان را به شما معرفی کنیم.
گلابتوندوزی
زردوزی که در نقاط مختلف ایران به «کمدوزی»، «گلدوزی» و «کماندوزی» مشهور است، در بسیاری از نقاط ایران رواج داشته و در استان هرمزگان به خصوص در شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب، بسیار پر رونق است. دوخت طرحهای زیبا و منقش روی پارچه با نوارهای طلایی را گلابتوندوزی میگویند. طرح اصلی این هنر از لباسهای محلی زنان هند و بنگال گرفته شده است. اگرچه لباسهای گلابتوندوزی بهطور عام جنبۀ مصرف محلی دارند، اما امروزه به خاطر زیبایی نقوش و همچنین راحتی این لباس، مورد توجه سایر زنان نیز قرار گرفتهاند. ابزار کار گلابتوندوزی عبارت از مداد، قلاب، کپیه، چهارپایه یا هاون چوبی است.
برای تولیداتی از جمله شلوارهای زنانه، دمپایی، سر آستین، دور یقه، پیشسینه، لبۀ پرده، دیوارکوب، کوسن، پشتی، سجاده و جلد قرآن از گلابتوندوزی استفاده میکنند.
قالیبافی
بندرعباس، روستای درتوجان و بخش حاجیآباد از مناطق تولید قالی در استان هرمزگان محسوب میشوند. عشایر اسکانیافتۀ ایلهای افشاریۀ ورائینی بخش اعظم تولیدکنندگان این محصول را تشکیل دادهاند و به تولید و تهیۀ انواع قالی و قالیچه، رویۀ چشتی و چنته مشغول هستند.
پشم مورد نیاز برای بافت انواع این قالیها، بهطور معمول از سیرجان خریداری شده و تولیدکنندگان خود به ریسیدین و رنگرزی آن اقدام میکنند. گرۀ رایج در قالیبافی استان هرمزگان «گرۀ فارسی» است و نقشههای افشاریه در بخش حاجیآباد و روستای درتوجان بافته میشوند. این نقشهها به نامهای بوته شاهی، ماه و ستارهای، سه کله، خشتی، شکارگاه، گنبدی، سماوری و … معروف هستند.
حصیربافی
از قدیمیترین صنایع دستی و به گفتۀ برخی مورخان، شاید کهنترین آنها، حصیربافی است. نمونههای بهدستآمده در بینالنهرین و آفریقا نشان میدهد که این هنر منشاء نساجی، سفالگری یا کوزهگری نیز بوده است. اولین زیراندازهای تهیهشده توسط انسانها، بافتههای حصیری بوده و همچنین اولین سرپناهها به کمک حصیر و نی پدید آمده است.
رایجترین و معمولترین صنعت دستی استان هرمزگان، حصیربافی بوده و مادۀ اولیۀ مورد نیاز این صنعت، برگ درخت خرما است که صنعتگران آن را به حد وفور در اختیار دارند؛ اگرچه در برخی آبادیهای کرانهای، حصیرهایی از نی نیز بافته میشود. تولید انواع فرآوردههای حصیری در هرمزگان شایع است. این محصولات کاملاً جنبۀ مصرفی دارند. محصولات حصیری در هرمزگان شامل بادبزن، سجادۀ حصیری، سبد حصیری دردار، درپوش کوزه، دمکش، گلدان حصیری، ظرف میوه و ظرف نگهداری نان است. حصیرهای بافته شده برای فرش زیر پا، پوشش سقف خانه و همچنین لوازم خانگی مورد استفاده قرار میگیرند. از مناطق مهم بافت حصیر روستاهای میناب، یشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن است که اکثر کار آن توسط زنان و دختران منطقه صورت میگیرد.
در حصیربافی ابتدا شاخههای جوان و زائد درخت خرما را هرس نموده و با قرار دادنشان در معرض نور آفتاب، آنها را خشک و زرد میکنند. سپس رشتههای را در آب خیس کرده تا نرم و انعطافپذیر گردند. محصول بهدستآمده، مواد اولیه و اصلی تولید و بافت انواع فرآوردههای حصیری است.
خوسدوزی
از جمله سوزندوزیهای رایج استان هرمزگان خوسدوزی است که با توجه به نوع پارچه و نخ آن، این هنر را در زمرۀ تخصص بانوان قرار داده. خوسدوزی هنر تزئین بر روی پارچۀ توری ریزبافت توسط نوارهای نقرهای باریک و گاه ستارههایی فلزی است که از آن برای تزئین مقنعه و دستار (چادر زنانه) استفاده میشود. پارچۀ مصرفی این صنعت معمولاً به رنگهای سفید، سیاه، زرشکی و سبز بوده و هر دو سمت پارچه شکلی یکسان دارند.
رواج این هنر به قدری است که در مراسم ازدواج به عروس و داماد هدیه داده میشود. خوسدوزی استان هرمزگان در تاریخ 5 خرداد 1389 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
شکدوزی
شکدوزی نواری است که با نخهای طلایی و نقرهای فلزی بافته شده و بیشتر برای آستین، لبه و دور یقۀ پیراهن زنانه مورد استفاده قرار میگیرد. ابزار کار این صنعت هاون چوبی، قرقره و نوار فلزی طلایی و نقرهای است.
کمدوزی:
این هنر نوعی هنر دستی مخصوص این استان است که در شلوار زنانه، پارچههای گلدار، پشتی و روکش لباس استفاده میشود. تولیدکنندگان در کمدوزی به جای نخ معمولی از نخ ابریشم و زری که بهترین آن نقره است بهره میبرند.
سوزندوزی:
نوع دیگری از رودوزی که در ناحیۀ بشاگرد رایج است، سوزندوزی یا نخدوزی یا گلدوزی بوده که فقط در همین منطقه و توسط زنان و دختران روستایی انجام میگیرد. این هنر به دلیل نزدیکی منطقۀ بشاگرد به استان سیستان و بلوچستان، به شیوۀ زنان بلوچ انجام میشود.
سوزندوزی از روشهای دیرینۀ آرایش جامه است. هیچکس به درستی نمیداند که این هنر از چه زمانی در ایران رواج یافته است. اگرچه میتوان گفت که سوزندوزی در دورهای با صنعت تولید ابریشم رابطه داشته است.
نخهای مورد استفاده در این صنعت از جنس ابریشم و پنبه است. نخهای پنبهای بیشترین نخ مورد استفاده هستند که بهراحتی در بازار یافت میشوند. در گذشته بیشتر از نخ ابریشم استفاده میشد اما امروزه به علت کمیابی و گرانقیمت بودن آن، کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. بافندگان نخهای بهکار رفته در سوزندوزی را به صورت مختلف و متنوع انتخاب میکنند.
کلاهدوزی
هنر کلاهدوزی غالباً بین ساکنان عربزبان هرمزگان رواج دارد. در این صنعت ابتدا به وسیلۀ قالبی ویژه، پارچه را با نشاسته آغشته میسازند. در مرحلۀ بعد به وسیلۀ نخ سفید ابریشمی، با طرح گلهای گوناگون و به فاصلۀ معین، پارچه را با وسیلهای خارمانند سوراخ کرده و پیرامون آن را با ظرافت میدوزند. هنرمندان برای هر طرح و نقشهای که روی پارچه دوخته میشود، نامی انتخاب میکنند. همۀ گونههای کلاه را «کلاه نجومی» گفته و کلاه «مرغ شاه» بهترین گونه شناخته میشود.
چادرشببافی
از دیگر صنایع دستی هرمزگان چادر شببافی یا «کاربافی» است. این هنر در روستاهای کلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای احمدیه، سیروئیه و فارقان رواج دارد. صنعتگران این رشته در تمام طول سال به فعالیت مشغول هستند.
چادر شبهای تولیدی در روستاهای این استان معمولاً 50 سانتیمتر عرض و 8 متر طول دارند که بعد از اتمام هر طاقه به چهار قسمت مساوی تقسیم میشوند. از بههم دوختهشدن این قطعات در کنار یکدیگر، چادر شبی به ابعاد 200*200سانتیمتر به دست آمده که اغلب به صورت یکلا مورد استفاده قرار میگیرد. از اسامی چادر شبهای معروف، «چادر کلندری» و «چادر دوگردی» است. چادر کلندری نوعی چادر با نقش چهارخانۀ درشت بوده که در آن از رنگهای سیاه، سفید، قهوهای و نیلی استفاده میشده است. در بافت چادر دوگردی نیز فقط از رنگهای سیاه و سفید استفاده شده و نقش چهارخانۀ ریز و فشرده دارد.
چادر شب در کوهستانهای منطقه به عنوان بالاپوش و در مناطق گرمتر به عنوان روانداز و یا رختخوابپیچ مورد استفاده قرار میگیرد. کار بافت چادر شب در روستاهای استان هرمزگان، بهطور معمول خانوادگی بوده و به گفته صنعتگران، هر بافنده در ماه قادر به تولید 60 تخته چادر شب در ابعاد ابعاد200*200 سانتیمتر است.
بادلهدوزی
بادلهدوزی یا «تلیبافی» یکی از رودوزیهای سنتی ایران و صنایع دستی هرمزگان است. در این هنر با نخ گلابتون، نواری با پهنای 15 سانتیمتر و با نقشهای بههم پیوسته ایجاد میشود. برای تولید نهایی نواری با پهنای 15 سانتیمتر، نقش بزرگتر در میانه و نقشهای کوچکتر در اطراف آن قرار میگیرند.
نوارهای بادله در این استان برای تزئین دمپای شلوارهای زنانه بهکار میرود. بهطور معمول نوعروسهای مناطق جنوبی از شلوارهای بادلهدوزیشده استفاده میکنند؛ اگرچه این محصول توسط سایر زنان نیز گاهی در مراسم عروسی استفاده میشود. این شلوارها دکمههایی با نخ ابریشمی دارند که با شیاری در کنار ساق پا باز و بسته میشود.
خرسکبافی
بافت نوعی فرش با پرزهای بلند و درشتبافت که با رنگهای محدود انجام میشود را خرسکبافی میگویند. از رنگ طبیعی پشم در بافت سنتی آن استفاده میشده است. از خرسکبافی در قدیمالایام به عنوان روانداز استفاده میکردهاند. امروزه این نوع بافت برای تولید پادری و کناره، در اندازههای مختلف استفاده میشود. نقوش خرسک غالباً هندسی بوده و بافت آن در روستای درتوجان رواج دارد.
چنتهبافی
صنعت چنتهبافی در منطقۀ وشاگرد، به وسیلۀ دارهای زمینی و توسط زنان انجام میشود. نقشهای این بافتهها اغلب به صورت هندسی و ذهنی است. اطراف چنته با صدفهای دریایی و منگولههای رنگی تزئین میشود. از چنته معمولاً برای تزئین کپرها استفاده میشود.
برقع، از صنایع دستی هرمزگان
از وسایل زینتی و پوششی زنان استان هرمزگان و جزایر خلیج فارس و کرانههای دریای عمان، برقع است. این محصول در استان هرمزگان و خطۀ ساحلی بلوچستان به «برکه»، در حوزۀ بندر لنگه به «بتوله» و در جایی از لارستان به «تبیله» معروف است.
اوج استفاده از برقع در زمان پرتغالیها بوده است. به دلیل وجود سربازهای پرتغالی در سطح روستاها، استفاده از این محصول رواج بیشتری یافته است. از آنجایی که در جنوب ایران، خصوصاً در تابستان، هوا بسیار گرم و طاقتفرسا و مسئولیت زنان در زندگی بسیار سنگین بوده، از برقع برای جلوگیری از سوزش پوست در برابر آفتاب شدید استفاده میشده است. همچنین برخی معتقدند که از آنجایی که پارچۀ برقعها به نیل آغشته است، از گزیدگی در ناحیۀ صورت جلوگیری میکند. بیشتر زنان روستایی پس از ازدواج از برقع استفاده میکردند.
سواسبافی
سواس نوعی پاپوش است که با یک کفی و دو بند روی پا که از وسط دو انگشت عبور میکند و یک بند در عقب ساخته میشود و نوع زنانه و مردانۀ آن متفاوت است. سواس از الیاف خرما که آن را «سیس» میگویند بافته میشود.
گرگوربافی
از روشهای صید ماهی در سواحل دریای خلیج فارس، استفاده از نوعی تور به نام «گرگور» است. این شیوۀ صید و شکار ماهیها، نسبت به سایر روشها آسیب کمتری به محیط زیست و طبیعت میرساند.
گرگور، دستبافتهای از جنس سیم فلزی بوده که بافت آن در برخی مناطق استان متداول است. امروزه بافت این نوع تور کاهش یافته است اما کماکان برخی صیادان به بافندگان، بافت گرگور را سفارش میدهند. بافندگان گرگور عموماً مرد بوده و برای بافت هر گرگور، چهار نفر بسته به نوع تخصص و مهارت خود شریک هستند.
عودسازی (بربط)
عود در واقع همان بربط ایرانی بوده و از سازهای بسیار قدیمی است. این ساز از سازهای زهی مضرابی است که جعبه طنین چوبی بزرگی دارد. این چوب با دقت و ظرافت خاصی ساخته میشود. سبک صدای این ساز بم و طنیندار است. عود در اندازههای مختلفی ساخته میشود و اندازۀ متدوال و رایج آن، همان عودهای ساخت ایران است. بهطور کلی بزرگی یا کوچی ساز در نوازندگی اشکالی به وجود نمیآورد.
موسیقی نقش مهمی در زندگی مردم هرمزگان دارد. بهطوری که نقش این هنر از عنصر فرهنگی فراتر رفته و در زندگی اجتماعی این خطه، ضروری گشته است. موسیقی استان هرمزگان از یگانگی خاصی برخوردار بوده و کاملاً محلی و اختصاصی است.
سفالگری
از کهنترین صنایع دستساز بشری، سفالگری شناخته میشود. این هنر در فلات ایران، آناتولی خاوری و شمال عراق بسیار رایج بوده است. سفالگری در جنوب ایران و در یکی از تاریخی و باستانیترین شهر این مناطق، میناب، سابقهای چند هزارساله دارد.
شرایط آب و هوایی خاص هرمزگان، خاک مساعد فراوان و وجود تولیدکنندگان بسیار، این منطقه را به یکی از مهمترین قطبهای سفالگری در کشور تبدیل کرده است. میتوانید انواع نمونهی ظروف سفالی را در فروشگاه سلام مشاهده نمایید.
صنایع دستی دریایی
استان هرمزگان با وجود 1580 کیلومتر خط ساحلی، ظرفیت عظیم و مهمی را برای تولید محصولات صنایع دستی فراهم کرده است.
هرساله هنگام جزر و مد دریا، مقادیر زیادی از انواع صدفها، حلزونها و بقایای آبزیان خلیح فارس در سواحل جزایر متعدد این خلیج میریزد. اهالی این مناطق آنها را جمعآوری کرده و با ذوق و خلاقیت به مجسمه و اشیاء گوناگونی تبدیلشان میکنند. مواد اولیۀ مصرفی در این صنایع شامل پوستۀ حلزونها، صدفها، استخوان ماهی، گوش ماهی و مرجان بوده و برای اتصال قطعات انتخابشده، از چسب بیرنگ استفاده میشود.
صنایع دستی دریایی چند رشتۀ فرعی را شامل میشود. برای مثال؛ معرق صدف از شاخههای صنایع دستی دریایی است. در این رشته، قطعات برشخوردۀ صدف در کنار هم چسبانده شده و طرح مورد نظر حاصل میگردد.
جمعبندی صنایع دستی هرمزگان
از آنجایی که تولید محصولات صنایع دستی متنوع با زحمت زیادی همراه است و هنرمندان، وقت و حوصلۀ زیادی را برای خلق آنها صرف میکنند؛ وظیفۀ ماست که ارزش صنایع دستی کشور خود را دانسته و از آنها حمایت کنیم.
آگاهی و حمایت ما با خواندن و کسب اطلاعات در مورد این آثار و همچنین خرید محصولات اصیل، این صنایع را زنده نگه داشته و نمادهای بومی و سنتی هر منطقه را حفظ میکند. امید است که تمامی مردم ایران در هر نقطۀ جهان، ارزش واقعی این صنایع گرانبها را درک کرده و از به فراموشی سپرده شدن آنان جلوگیری نمایند.
گروه آفرینش هنری سلام مدت زیادی است که برای خلق و ارائۀ انواع هنرهای ایرانی با کیفیت بالا به دست هموطنان خود تلاش میکند. برای خرید انواع محصولات صنایع دستی از جمله صنایع دستی هرمزگان، به راحتی میتوانید روی این فروشگاه حساب باز کرده و محصولاتی متنوع با قیمت مناسب و کیفیتی مرغوب تهیه نمایید.
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.