صنایع دستی از جمله اشیائی محسوب می‌شوند که در کنار کارآیی روزانه‌شان، جنبه‌ی زیبایی‌شناختی هم دارند. بدین صورت که هنگامی که در خانه‌ی خود یک گلیم یا قالی دست باف ایرانی را پهن می‌کنیم، جدا از ویژگی‌هایی که کف‌پوش خوب دارد، آن قالی یا گلیم به ما حسی از «آشنایی» و  «زیبایی» خواهد داد. در نوشتاری جداگانه و به طور مفصل به هنر قالی بافی پرداختیم. امروز نیز به بررسی هنر گلیم بافی، تاریخچه و انواع آن می‌پردازیم و می‌کوشیم روند بافتن یک گلیم درجه‌ یک ایرانی را به شما توضیح دهیم. با ما همراه باشید.

گلیم بافی چیست؟

گلیم ( به انگلیسی: Rug )  نوعی از کف‌پوش و رو انداز ایرانی است که آن را بر روی دار‌های افقی یا عمودی و به صورت تار و پود وار می‌بافند. برای متوجه شدن تفاوت میان فرش و گلیم باید به نوع بافت آنها دقت کنیم. می‌دانیم برای بافت قالی از گره‌هایی استفاده می‌شود که نخ اضافه‌ی این گره‌ها برش می‌خورد و پرز نامیده می‌شود. در گلیم اما گره‌ها به اصطلاح «خواب گره» نامیده می‌شوند و از این رو ظاهری مسطح و بدون پرز را به گلیم می‌دهند.

گلیم‌ها می‌توانند ابعاد متفاوتی داشته باشند و در بافت سنتی گلیم‌ها، عشایر بسته به نیاز خود ابعاد حدودی آن را تعیین می‌کردند. ولی اندازه‌ي معمول و بیشتر رایج هر گلیمی حدود ۱۰۰ در ۱۵۰ سانتی‌متر است. هرچند گلیم‌هایی با اندازه‌ي ۲ در ۳ متری ( به انداره‌ي یک قالی) نیز در بازار وجود دارند.

درست است که نقوش به کار رفته در گلیم در برخورد اولیه ساده به نظر می‌رسند اما باید بدانیم همین چند ضلعی‌ها نیز شامل الگو‌ها وطرح‌هایی کاملاً تخصصی هستندطرح خطی، طرح راه راه، طرح خشتی، طرح شاملو و… از نمونه‌ي این نقوش هستند. در زمانه‌ی کنونی نقشه‌های چاپی ( یا دستی) برای طرح کلی گلیم وجود دارند که بافنده از آنها استفاده می‌کند، اما طرح‌های ذهنی ( و بدون نقشه) هم می‌توانند گزینه‌ی خوبی برای بافت یک گلیم منحصر به فرد باشند.

تاریخچه‌ی گلیم بافی در جهان

می‌توانیم اجداد گلیم‌های امروزی را دسته‌ای از حصیر‌ها بدانیم که بومیان مناطق مختلف برای تولید زیر انداز آنها را به یک‌دیگر گره می‌زدند. اولین نمونه‌های گلیم کشف شده به حصیر شباهت زیادی دارند و در آفریقا و بین‌النهرین یافت شده‌اند. قدمت بافت گلیم ( به کمک نخ و تار و پود‌) را می‌توانیم همزمان با شروع نساخی بدانیم. یعنی انسانی که به مرور زمان دریافته بود چگونه می‌تواند پارچه ببافد، دست به تجربه‌های بیشتر زد و از مواد و تکنیک‌های تازه‌ی بافتن استفاده کرد تا مواردی مثل قالی و گلیم زاده شدند.

جالب است بدانید قدیمی‌ترین گلیمی شناخته شده‌ی جهان در قرن ۴ یا ۵ بعد از میلاد مسیح بافته شده و توسط باستان شناسی به اسم دکتر استین در ترکمنستان شرقی ( و شهر ختن) یافت شده است.

گلیم بافی در ایران

منطقه‌ي بافت هر گلیم سبب می‌شود تا آن اثر ویژگی‌های مخصوص خود را داشته باشد؛ بنابرین با کمی دقت و توجه به نقش‌ها و مواد اولیه‌ی هر گلیم می توانیم آنها را به دسته‌های متعددی طبقه بندی کنیم. نمونه‌های معروف گلیم ایرانی عبارت‌اند از:

• گلیم ایل شاهسون
• گلیم لری
• گلیم هرسین
• گلیم بلوچ
• گلیم سنه
• گلیم قشقایی
• گلیم زرند
• گلیم ترکمنی
• و…

ابزار گلیم بافی

در جدول زیر می‌توانید مهم‌ترین ابزاری که در بافتن گلیم‌ها به کار می‌آیند را به همراه کاربردشان مشاهده نمایید.

انواع روش بافت گلیم

جالب است بدانیم گلیم‌های ایرانی به سه روش عمده بافته می‌شوند. روش‌ بافت‌های گوناگون سبب شده است تا هر کدام از این گلیم‌ها ویژگی‌ها و خاصیت‌های متفاوتی داشته باشند.

• گلیم ساده ( یا دو رو یا تخت): به روش پودگذاری بافته می‌شوند. ضخامت کم‌تری دارند. از دو طرف طرح یکسانی دارند. در اردبیل، سمنان، زنجان و… بافته می‌شوند.
• گلیم یک رو ( یا سوماک): به روش پودپیچی بافته می‌شوند. فقط یک رویه‌ی آن طرح دار است و پشت کار نخ‌های منظم دارد. عشایر تولید‌‌کننده‌ي مهم این نوع گلیم‌ها هستند. اما نمونه‌های دیگر آن در ترکیه، آذربایجان و اردبیل یافت می‌شود.
• گلیم یک رو ولی غیر سوماک: این گلیم‌ها از بافت ساده (مانند قالی بافی) تهیه می‌شوند و گاهاً دارای نقش برجسته هستند. در شاهرود، خراسان و… این نمونه از گلیم‌ها بیشتر رایج است.

فروشگاه سلام بهترین انتخاب برای خرید صنایع دستی

سایت سلام شاپ با داشتن سبدی متنوع از محصولات صنایع دستی امکان خرید انواع محصولات میناکاری، فیروزه کوبی، مس و پرداز و خاتم کاری از دسته محصولات صنایع دستی فلزی و انواع محصولات دیوارکوب همانند قاب و تابلو های صنایع دستی را برای شما میسر کرده است. 

 

پیشنهاد میکنم محصولاتی که برای شما گلچین کرده ایم را مشاهده فرمایید.

مشاهده محصولات

قاب چوبی سنگ مرمر 20*30 گل و مرغ پرکار

8,900,000 ریال

قاب چوبی سنگ مرمر 25*30 گل و مرغ اعلا پازلی

14,300,000 ریال

قاب درختچه آبرنگ

18,000,000 ریال

مراحل بافت یک گلیم

بافت گلیم تقریباً مراحلی همانند بافت قالی دارند. می‌توانیم آن را به صورت زیر توضیح دهیم:

مرحله‌ي آماده سازی نخ‌ها

گفتیم نخ‌هایی که در این بافت به کار می‌روند بیشتر نخ‌هایی طبیعی است. پس لازم است افراد بافند ابتدا از ماده‌ی اولیه‌ی مد نظرشان ( پشم یا پنبه یا…) نخ را بریسند. بعد از آن هم در کارگاه‌های رنگرزی آن‌ها را با رنگ‌های طبیعی رنگ کنند. پس از خشک‌ شدن نخ‌های رنگی، باید به سراغ بر پا کردن دار برویم.

مرحله‌ی آماده سازی دار و چله کشی

دار‌ها بسته به نوع عمودی یا افقی بودنشان ساخته و در جای خود محکم می‌شوند. بعد از آن باید مرحله‌ی چله کشی با دقت و ظرافت انجام شود. فاصله‌ی دقیق بین نخ‌ها چله می‌تواند در نتیجه‌ی نهایی کار تاثیر بسیار بالایی داشته باشد.

مرحله‌ی آغاز به بافتن

برای اینکه به خوبی گلیم بافی ساده را تجربه کنید ابتدا  نخ‌های پود‌ را به صورت یکی در میان از بین تارها عبور دهید. در دور برگشت جای زیر یا رو بودن نخ پود را عوض کنید. با این روش شما پش از اتمام کار گلیمی یک رنگ و ساده را دارید. برای اینکه به راحتی طرح راه راه را در گلیم بیندازید، رنگ نخ پود را بعد از چند رج عوض کتید.

باید بدانید که بعد از بافتی به ارتفاع حدود ۱ سانتی متر لازم است با شانه یا دفتین، رج‌ها خود را بکوبید تا محکم شوند.

مرحله‌ی جدا سازی گلیم از دار

این مرحله البته به صورت اختیاری انجام می‌شود. در صورتی که شما از دارهای کوچک و تزئینی استفاده می‌کنید می‌توانید گلیم را از دار جدا نکنید. اما در صورت بافت گلیم‌هایی در اندازه‌ی بزرگ و برای کاربرد می‌توانید از بالای آخرین رج، چله‌ها را با قیچی تیزی برش بزنید.

خلاقیت در بافتن گلیم با متریال متفاوت

شاید برای شما جالب باشد که بدانید امروزه دیگر هنر بافتن گلیم تنها به یک نوع دیده نمی‌شود و می‌توانیم در بازار تولید هنر‌های دستی موارد و محصولات زیر را هم ببینیم:

• گلیم بافی با کاموا
• گلیم بافی با پارچه
• گلیم بافی با مقوا
• گلیم بافی با قلاب

خوب است بدانیم در برنامه‌ي آموزش و پرورش ایران و در بخش از پودمان‌های هنری‌ گلیم بافی در کلاس هفتم متوسطه‌ي اول تدریس می‌شود و دانش‌آموزان به عنوان پروژه یک دار کوچک گلیم تزئینی را می‌بافند که با این هنر جذاب و آسان آشنا شوند.

آیا گلیم بافی درآمد دارد ؟

پاسخ این سوال بسیار واضح است. شما می‌توانید از این هنر به عنوان یکی از راه‌های درآمد زایی در خانه استفاده کنید. مواد اولیه‌ی برای بافت گلیم ارزان هستند و چیزی که ارزش آن را هرچه بیشتر بالا می‌برد وقت و ذوق هنری‌ است که بافنده بر روی گلیم خواهد گذاشت. البته عوامل متعددی در قیمت گلیم تاثیر دارند. عواملی از جمله  جنس مواد اولیه، نوع بافت، ابعاد نهایی گلیم و… می‌توانید فواید دیگر این مهارت جذاب را در ادامه بخوانید.

فواید گلیم بافی

• کسب درآمد
• تولید کار هنری دست باف
• ایجاد شغل
• خدمت و تلاش برای بقای صنایع دستی
• افزایش تمرکز و هماهنگی بین دست و چشم
• و…

سخن پایانی

کوشیدیم در این نوشتار به سراغ شرح یکی از جذاب‌ترین رشته‌های هنر و صنایع دستی ایرانی برویم. دانستیم مهارت بافتن گلیم هنری است که سالیان سال در ایران و مردان رواج داشته و زنان و مردان هنرمند را بر خلق اثری فوق جذاب راهنمایی کرده است.

شما دیگر چه اطلاعاتی راجع به نوع بافت گلیم، مراحل آن و ابزار مد نظر برای شروع کار بافتن گلیم دارید؟ به نظر شما می‌توانیم به این هنر به عنوان یک حرفه‌ی درآمدزا برای کسب درآمد در خانه نگاه کنیم؟ بسیار خوشحال می‌شویم نظرات و تجربیات شما را در باره‌ی هنر و مهارت و شغل گلیم بافی بدانیم.

هم‌چنین مجموعه تولیدات هنری  و صنایع دستی سلام یکی از برترین فروشگاه‌های عرضه کننده صنایع دستی است که در طی سالیان با تولید انواع صنایع دستی ایرانی کوشیده‌ است تا هنر و فرهنگ ایرانی را پاس بدارد. برای دیدن انواع و خرید صنایع دستی ایرانی و یا خواندن و کسب اطلاعات درباره‌ي آنها می‌توانید به salamshop.org مراجعه کنید. از همراهی شما متشکریم.