سفرهها به عنوان محلی برای جمع شدن و درکنار هم بودن یک خانواده در هنگام غذا خوردن، همواره بخش مهمی از فرهنگ ایرانی بودهاند. به خصوص سفرههاي قلمکار که یادآور کودکیهای بینظیری هستند که همهی ما تجربهشان کردهایم. عصرها و زمانی که آفتاب کم کم غروب میکرد مادرانمان سفرههای قلمکار را به دستمان داده راهی نانواییمان میکردند. ما نیز تا زمان قرار گرفتن نانهای تازه و خوشپخت در میان تار و پود بینظیر سفرههای قلمکار، آرام نداشتیم. انگار این سفرههای قلمکار بودند که روح تازهای به « برکتهای خدا» میدمیدند و طعم آنها را دگرگون میکردند.
امروزه و در دنیای کنونی این سفرههای سنتی به هیچ وجه قدیمی یا از مد افتاده نشدهاند، بلکه از جهات گوناگون کاربردهای تازهای نیز به خود گرفتهاند. قصد داریم در این نوشتار از مجموعه بلاگ پستهای سایت سلام دربارهي این شیء ارزشمند، نحوهي ساخت آن، کاربردهای پیشین و امروزی آن صحبت کنیم. البته یکی از بخشهای پرطرفدار این مقاله نیز آموزش و نحوه شستن سفره قلمکار است. راهی که به شما کمک میدهد در طی سالیان کیفیت و بافت نرم این سفرهها را برای خود ماندگار کنید. پس برای یک گفت و گو و بررسی دقیق و کامل، همراه ما باشید.
هنر قلمکاری، روحی تازه در جان پارچهها
قلمکاری یکی از هنرها و صنایع دستی است که پیشینهای بسیار قدیمی دارد. برخی ابداع این هنر را به زمان شاه عباس صفوی نسبت دادهاند و این هنر ظریف دست از همان ابتدای زایش به خوبی توسط مردم عادی و البته طبقهی ثروتمند جامعه مورد توجه قرار گرفت؛ به صورتی که تعداد زیادی از پارچههای پوشاکی و کاربردی ( مثل پارچههای رو میزی و…) ابتدا به خوبی قلمکاری میشدند و سپس به استفادهی مردم میرسیدند.
همان طور که پیشتر هم گفتیم استفاده از هنر قلمکاری برای ارزش بخشیدن به پارچههای مختلف در گذشته کاربردهای گوناگون و فراوانتری داشت. بسیاری از نمونه لباسهای قدیمی در موزهها وجود دارند که در بافت آنها به ظرافت و دقت قلمکاری شکل گرفته است. کیفها، پرده و رومیزیها و سفرهها انواع دیگری از نمونه محصولات هنرهای قلمکاری بودهاند. در بازار جهانی امروزه بیشتر شاهد تولید سفرههای قلمکار هستیم اما با کمی جست و جو شما میتوانید انواع دیگری از پوشاک و پارچههای قلمکاری شده را نیز بیابید. در ادامه توضیح میدهیم که این هنر چگونه شکل میگیرد؟
مراحل تولید سفره قلمکار اصیل
شاید بتوانیم در یک دسته بندی کلی، این هنر را متشکل از دو بخش اساسی بدانیم که در کنار هم و به عنوان نتیجه، محصول پر ارزشی چون سفره قلمکار را به ارمغان میآورند. این دو بخش عبارتاند از آماده کردن پارچهی مورد نظر که در واقع بستر انجام و اعمال هنر است و قلمزنی و انتقال طرحها بر روی این پارچهها. چنانچه خواهیم دید تمامی این مراحل همانند نحوه شستن سفره قلمکار، بر کیفیت و طول عمر این محصول تاثیرگذار هستند.
در ادامه روند هر بخش را به طور دقیق بررسی خواهیم کرد.
مرحلهی اول: آماده سازی پارچه
همان طور که احتمالاً همهي ما مشاهده کردهایم سفرههای قلمکار اصیل پارچههای مخصوص دارند. اگر این پارچهها، از الیاف طبیعی درست شده باشند تاثیر فوقالعادهاش را در کیفیت محصول نهایی شاهد هستیم. اما در بازار کنونی نیز نمونههایی از سفرههای قلمکار با پارچههای کمکیفتیت و مصنوعی را نیز میبینیم.
در روش اصیل تولید پارچه برای هنر قلمکاری، ابتدا پارچهای سفید رنگ با الیاف طبیعی را انتخاب میکنند و آن را به مدت ۵ روز در آب رودخانهها قرار میدهند. متخصصان این حرفه معتقدند پارچهها در طول این مدت نباید هیچ حرکت اضافهای داشته باشد تا به طور دقیق «آبخور» شود. این قرار دادن پیشین پارچه در آب در تثبیت رنگها در مراحل بعدی بسیار اهمیت دارد.
پس از اتمام این مدت پارچهها را بار دیگر و در مجاورت محلولی خاص قرار میدهند تا رنگ آنها تناژی از کِرمی به خود بگیرد. پس از آن به خوبی آنها را خشک کرده و در اندازهی مد نظر برش میزنند و به استاد قلمکار میسپرند.
مرحلهی دوم: ایجاد نقش
برای ایجاد نقوش زیبا بر سفرهها و پارچههای قلمکاری، استادان این فن از قالبهایی به نام کلیشه استفاده میکنند. این قالبها دارای طرحهای متنوعی هستند که توسط طراحان چیره دست کشیده و توسط چوبکاران بر روی قطعهی کلیشه حک شدهاند. استادان قلمکار با دقت و حوصله کلیشهها را به رنگهای مد نظرشان آغشته میکنند و بعد از به ترتیب رنگها را بر سطح پارچه منتقل میکنند.
خوب است اضافه کنیم طرحهای به کار در هنر قلمکاری بنمایههایی از فرهنگ و هنر ایرانی دارند. این طرحها میتوانند از میان نقوش اسلیمی، گل و مرغها و صحنههای شکارگاههای طبیعی انتخاب شده باشند و بسته به ذوق و انتخاب استاد قلمکار بر روی سفره نقش ببندند. بهتر است رنگهای مورد استفاده در قلمکاری از گونههای طبیعی باشد اما امروزه استفاده از رنگهای صنعنتی نیز متداول شده است. این رنگها در طیفهای قرمز و زرشکی، زرد، آبی و مشکی هستند.
مرحلهی سوم: تثبیت رنگ
از مهمترین مراحل برای تهیهی یک سفره قلمکار با کیفیت، مرحلهي تثبیت رنگ آن است. در این مرحله تمام تلاش استاد کار بر این است تا رنگها ماندگاری خود را بر سطح پارچه حفظ کنند. البته نحوه شستن سفره قلمکار نیز در این تثبیت رنگ بسیار اهمیت دارد. اما پیش از آن در این مرحله هم برای حفظ کیفیت رنگها بر پارچه تلاش میشود.
در این مرحله از روند تولید سفرههای قلمکار بار دیگر این پارچهها تنی بر آب میزنند. انواعی که رنگ قرمز در طرحهاشان به کار رفته نیز به طور جداگانه در محلولهای پوست انار و الیزارین فرو میروندتا بتوانند در طول زمان سرخی خود را ماندگار کنند.
کاربرد سفره قلمکار در زندگی روزانه
شما میتوانید از این پارچههای نفیس و باارزش به منظورهای زیر در زندگی خود استفاده کنید:
- استفاده از این سفرهها به عنوان یکی از بهترین محلها برای نگه داری نانها به صورت تازه
- استفاده به عنوان بستری برای همنشینیهای خانواده در مواقع صرف غذا
- استفاده در دیزاین داخلی خانه و کافهها ( به عنوان رومیزی، رو طاقچهای و…)
- استفاده به عنوان انواع بقچه برای نگه داری وسایل و تهیهی جهاز برای نو عروسان
- استفاده از پارچههای قلمکار در محصولاتی همچون سجاده، جلد دفتر و…
شما دیگر چه کاربردهایی برای این صنعت دستی بسیار محبوب ایرانی میشناسید؟
نکات خرید سفره قلمکار
اگر تا کنون نیز اقدام به خرید سفره قلمکار نکردهاید، خوب است در هنگام انجام این کار و به خوبی از کیفیت پارچهی قلمکاری شدهی خود مطمئن شوید. از فروشنده جنس نخهای پارچه، نوع رنگهای به کار رفته در قلمکاری و نحوهی تولید این سفرهها را جویا شوید. کیفیت سفرهی قلمکار مورد بسیار مهم و حائز توجهی است.
مجموعه تولیدات هنری سلام یکی از برترین فروشندگان صنایع دستی در ایران است و سالها است تجربهی خود را در تولید و فروش صنایع دستی ایرانی به مشتریان و هموطنان خوب خود ثابت کرده است. شما میتوانید انواع سفرهها و محصولات قلمکاری شدهی این مجموعه را در بخش فروشگاه مشاهده کنید.
نحوه شستن سفره قلمکار
اکنون به بحث بسیار مهم روند و نحوه شستن سفره قلمکار میپردازیم. باید بدانیم این که به چه شیوه و با چه موادی این نوع سفرهها را بشوییم اهمیت بسیار بالایی در حفظ کیفیت و ماندگاری آنها خواهد داشت. اشتباهات متعددی در نحوه شستن سفره قلمکار وجود دارد که میتوانند به بافت، ترکیب رنگ و در نهایت زیبایی سفرهی قلمکار شما آسیبهای جدی وارد کند. در هنگام شست و شوی این هنر اصیل ایرانی، موارد زیر را در نظر بگیرید:
نکات مهم در شست و شوی سفره قلمکار:
- جنس پارچه و رنگ سفره قلمکار عوامل بسیار مهمی در شست و شوی آنها هستند. اگر در سفرهی شما از رنگهای طبیعی و الیاف پنبه یا ابریشم استفاده شده است، میتوانید با خیال راحت آن را با آب شست و شو دهید و مطمئن باشید بافت و کیفیت آنها آسیبی نمیبیند. در مواردی که از رنگها یا الیاف شیمیایی استفاده شده است، کار و نحوه شستن سفره قلمکار کمی پیچیدهتر میشود.
- برخی از پارچهها با مواد شویندهای واکنش داده و تغییر رنگ یا ماهیت میدهند. برای همین لازم است پیش از آنکه مادهي شوینده را بر روی سفره قلمکار خود بریزید، ابتدا قسمت کوچکی از آن را با ماده شست و شو دهید تا از این مساله مطمئن شوید.
- برای شستن سفره قلمکار استفاده از ماشین لباسشویی نیز توصیه نمیشود. بهتر است به سراغ شست و شوی دستی و البته بسیار ملایم بروید.
- چنانچه لکههای پرقدرت مانند چربی بر سطح سفره مشاهده میشود از یک پنبه برای زدودن لکه استفاده کنید.
مواد مورد استفاده در شستن سفره قلمکار
- به خاطر داشته باشید دمای آبی که با آن اقدام به شست و شوی سفره قلمکار میکنید، اهمیت بالایی دارد. بهتر است به سراغ آب با دمای زیر ۳۰ درجه سانتی گراد بروید.
- یکی از بهترین ترکیبها برای شستن سفره و پارچههای قلمکاری شده آب سرد و صابونهای ملایم هستند.
- شما میتوانید از انواع شامپوها و رنگین شوهای موجود در بازار نیز برای شستن سفره قلمکار بهره ببرید. ترکیبات سفید کننده و شویندههای قوی را به هیچ وجه به کار نبرید.
- پیش از ریختن محلول آب و مادهی شوینده، دقت کنید که مواد شوینده به خوبی در آب حل شده باشند تا پس از خشک شدن، بر سطح پارچه آثاری از آنان باقی نماند.
نکات مهم در خشک شدن پارچههای قلمکاری شده:
- مرحلهی خشک شدن این سفرهها نیز اهمیت بالایی دارد. تلاش کنید سفره را در هوای معمولی خانه و بر روی سطحی صاف و تمیز پهن کنید و زمان بدهید تا به آرامی خشک شود. قرار دادن این محصول در زیر آفتاب و مخصوصاً به مدت طولانی به هیچ وجه توصیه نمیشود چرا که ممکن است به نقوش روی پارچه آسیبی سخت وارد شود.
- انواع اتو زنی نیز به سبب دمای زیادی که بر بافت پارچه منتقل میکنند توصیه نمیشود. اگر سفره قلمکار شما چروک شد، آن را به آرامی آویزان کنید و زمان کافی بدهید تا چروکها به خودی خود باز شوند.
- سشوار با دمای مناسب و معمولی نیز میتواند گزینهی خوبی برای خشک کردن سفرههای قلمکار باشد.
نکات نگه داری از سفره قلمکار:
- برای نگه داری از پارچهها و سفرههای قلمکار، تلاش کنید آنها را در مکانهای گرم و مرطوب قرار ندهید. اگر این پارچهها در مکانی در بسته و تاریکی نیز قرار دارند، هر دو یا سه ماه آنها را خارج کرده در هوای آزاد تکان دهید تا از خوردگی توسط حشرات محافظت شده باشند.
قیمت سفره قلمکار
همان طور که میدانیم تنوع سفرههای قلمکار به سبب نوع مادهی اولیه و نحوهی تولید آنها میتواند بسیار گوناگون باشد. تمامی این عوامل میتوانند بر قیمت سفره قلمکار نیز تاثیر به سزایی بگذارد. در کنار کیفیت، ابعاد و نقوش این نوع پارچهها نیز تاثیر بسیاری در قیمت سفره قلمکار ایرانی دارند. شما همچنین میتوانید لیست کاملی از محصولات قلمکار ایرانی را در فروشگاه سلام و با قیمتی فوقالعاده مشاهده کنید.
سخن پایانی
در این نوشتار کوشیدیم همگی برای مدت کوتاهی هم که شده بر سر سفرههای قلمکار بنشینیم و از این هنر اصیل ایرانی با یکدیگر سخن بگوییم. از منشاء این هنر در ایران و روند تولید سفرههای قلمکار ایرانی با شما حرف زدیم و پس از آن مهمترین نکات در نگه داری و نحوه شستن سفره قلمکار را مرور کردیم. بسیار امیدواریم این مطلب برای شما مفید باشد و خوشحال میشویم اگر نظرات و تجربیات شما را نیز در استفاده از سفرههای قلمکار و تکنیکهای شست و شوی آنها بدانیم.
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.