آیا شما نیز تا به حال محسور یکی از نقاشیهای نگارگری ایرانی شدهاید؟ تقریباً همهٔ ما در زندگیمان با یکی از این آثار مواجه شدهایم. خواه روی جعبهٔ خاتمکاری خانهٔ مادربزرگمان یا در موزههایی که آثار نگارگری استاد کمالالملک را به نمایش میگذارند. در این نوشتار از مجموعه مقالات هنری سلام به بررسی دنیای سحرآمیز نگارگری ایرانی میپردازیم.
در این مقاله ابتدا توضیح کوتاهی بر چیستی این هنر و شروع تاریخچهٔ آن خواهیم داد؛ سپس به صورت کامل مکاتب نگارگری ایران به ترتیب تاریخی را بررسی خواهیم کرد. از تفاوت مینیاتور و نگارگری میگوییم و کاربرد این هنر را در زندگی روزانه و صنایع دستی کشور عزیزمان بررسی خواهیم کرد. اگر شما نیز به آموزش نگارگری ایرانی و طرحهای ساده و مقدماتی نقاشی ایرانی علاقه دارید، با ما همراه باشید!
نگارگری ایرانی چیست؟ و چه ویژگیهایی دارد؟
نگارگری هنر «نگاریدن» و نقش زدنهای بسیار دقیق و زیبا بر سطح بوم یا اشیاء کاربردی است. در این گونه از نقاشی هنرمند به دور از واقعگرایی مرسوم میکوشد تا جهانی که خود میبیند و حس میکند را به تصویر بکشد، نه آن تصور رئالیستی یا واقعیای که از منظرههای اطراف خود داریم.
اگر بخواهیم کمی دقیقتر به ابعاد این نوع نقاشی بپردازیم، باید به سراغ ابزار مقایسه برویم. در نقاشیهای واقعگرا هنرمند میکوشد عیناً آنچه را بیرون از خود میبیند را مانند یک دوربین عکاسی بر صفحهٔ بوم خود منعکس کند. از این رو قوانین پرسپکتیو ( عمق منظره) به خوبی در آن رعایت میشود. برای مثال درختانی که دورتر هستند، کوچکتر به نظر میآیند. اما در هنر نگارگری ایرانی هنرمند خلاق به تخطی از این قوانین میپردازد و قوانین « دوری و نزدیکی» را بر هم میزند.
به علاوه در این هنر، دورگیری یا قلمگیریهای بسیار قدرتمند حضور دارند. یعنی نقاش نمیکوشد تا با تکنیک سایه روشن « توهمی از واقعیت و بُعد» را القا کند. مضامین مورد استفاده در این هنر نیز بسیار با فرهنگ ایرانی نزدیکی دارند. تصویرگری مجالس بزم و رزم در کتب معروف ایرانی، نمونهای بسیار خوب از استفاده از نقوش ایرانی در این هنر است.
خطوط مورد استفاده در نگارگری ایرانی بیشتر حالاتی از انحنا را دارند. البته در ادامه و هنگامی که از مکاتب مختلف این هنر در ایران صحبت کردیم، بیشتر به تفاوتهای استفاده از خط در دورههای گوناگون میپردازیم. به علاوه در این هنر از رنگهای درخشان استفاده میشود و فضا حالتی نورانی و قدسی دارد. نگارگر ایرانی میکوشد از بهترین زاویه اشیاء را نمایش دهد و نوعی تصور ایدهآلیستی از اشیاء و محیط را القا کند.
دیگر ویژگیهای هنر نگارگری ایرانی
- الفت با عرفان و حکمت ایرانی
- انتخاب موضوعات از حماسهها و داستانهای غنایی فرهنگ ملی
- نمادگرایی و استفاده از نقوش ایرانی تمثیلی
- فضا سازی معنوی
- تصویرگری پیکرهٔ انسان از رو به رو و حیوانات از نیمرخ
- حضور انسان و بررسی تاثیر او بر محیط پیرامونش
تاریخچهٔ هنر نگارگری در ایران
در بررسی قدمت هنر نگارگری، به تقسیمبندی چهارگانهای بر میخوریم که عبارتاند از:
هنر نگارگری در ایران باستان ( پیشاتاریخی تا مغولها)
اولین ردپاهای نگارگری را میتوانیم در پیش از تمدن اسلامی در ایران مشاهده کنیم. برای مثال در کتاب مقدس آیین مانوی، هنرمندان کوشیدهاند تا تصاویر و مضامین مد نظر آیین خود را با نقاشی به پیروان خود انتقال دهند. در بررسی این آثار میتوانیم رد پای نگارگری را به خوبی مشاهده کنیم.
دورهٔ میانه ( از استیلای مغول تا اواسط دورهٔ صفوی)
در این دوره تقریباً دیوارنگاریها به طور کامل به نگارگری درون کتابها تبدیل شد. به صورتی که کارگاههای سلطنتی تولید کتابهای منقوش به نگارگری در دورهٔ مغول بسیار رایج گشت. در دورهٔ صفوی تاثیرپذیری هنرمندان نگارگر از نقاشان اروپایی آغاز شد و آنها میکوشیدند تا عنصرهای غربی همچون برجسته نمایی را به آثار خود اضافه کنند. در این دوره همچنین رونق نگارگری در صنایع دستی را شاهد هستیم و انواع قلمدانها و وسایل روزمرهٔ دیگر به هنر نگارگری منقوش شدند.
احیای هنر نگارگری ایرانی ( قرن ۱۳ هجری قمری)
در این دوره و با ظهور تجددگرایی در هنرهای متعدد ایرانی، بازگشتی رو به عقب به نگارگریهای پیشین را شاهد هستیم به طوری که هنرمندان در کشاکش میان سنت و مدرنیته میکوشیدند سنتهای استادان نگارگر پیشین خود را باز احیاء کنند.
هنر نگارگری جدید ( از دورهٔ قاجار تا کنون)
پیشگامان هنر نگارگری در ایران در این دوره حضور زیادی داشتند. تلفیق هنر سنتی نگارگری با شیوههای تازهي نقاشی ایرانی و غربی از ویژگیهای این دوره بود. حسین بهزاد، استاد فرشچیان و سوسن آبادی از نمونه نقاشان و نگارگران حرفهای این دوره به شما میروند.
مکاتب نگارگری در ایران به ترتیب زمان
در روند پرهیجان رشد و بلوغ نگارگری مکاتب گوناگونی با ویژگیهای منحصر به فرد پدید آمدند. شما میتوانید این سیر مکاتب را در جدول زیر و به همراه خصوصیتهای هرکدام به طور کامل بخوانید.
نام مکتب نگارگری در ایران | ویژگیها |
مکتب بغداد ( عباسی) | · قرن ۱ هجری قمری
· نگارههای ساده و بدون رنگ یا با رنگ آمیزی مختصر · کوتاه، پهن و درشت کشیدن انسانها · وجود و حضور بال برای شخصیتها |
مکتب سلجوقی | · قرن ۵ و ۶ هجری
· وجود هاله نورانی بر سر اشخاص · حضور رنگ قرمز در تزئینات · سرها بزرگتر از بدنها و حضور بازوبند |
مکتب تبریز (مغول) | · قرن ۷ و ۸ هجری
· تاثیر از نقاشی چینی و بیزانس · عدم حضور پرترههای تکنفره · خروج اجزاء از کادربندی |
مکتب شیراز | · قرن ۸ و ۹
· قرینهسازی و تضاد رنگی |
مکتب جلایری | · قرن ۸ هجری قمری
· دنیایی شاعرانه و خیالی · استفادهٔ زیاد از رنگها · حذف عناصر بیزانس و چینی |
مکتب هرات | · قرن ۹ هجری قمری
· تصاویر متقارن با ترکیببندی دایرهای · حضور کمالالدین بهزاد هراتی در این مکتب |
مکتب بخارا | · کلاه یا پوشش بر سر اشخاص
· تزئین کردن حاشیهها با رنگهای طلایی و نقرهای · تصویرگری اشخاص به تنهایی ( نوعی از پرتره) |
مکتب قزوین | · چهرههای باریک و کشیده |
مکتب اصفهان | · عمامهی بزرگ بر سر افراد
· باغها و درختان و گیاهان مجلل · حضور رضا عباسی در نگارگری ایرانی |
مکتب قاجار | · ترکیب نقاشی ایرانی و اروپایی
· رواج دوبارهی کتابنگاری |
دورهٔ معاصر | · نوآوریهای زیاد |
اصطلاحات نگارگری ایرانی
خوب است به عنوان یک هنرپژوه با اصطلاحات هنر نگارگری نیز آشنا شویم:
خطوط یکنواخت: خطوطی در نگارگری هستند که با ضخامتی یک نواخت کشیده میشوند.
خطوط تند: خطوطی که ابتدای ضخیم و انتهایی نازک دارند.
داغک: تاکید یا ایست قلممو که سبب ایجاد تیرگی در نگاره میشود.
پرداز: به معنای تزئین کردن فضای خالی نگاره به وسیلهٔ نقاط ریز است.
آموزش نگارگری ایرانی
همانطور که دیدیم این هنر از قدمت و سبقهای بسیار طولانی برخوردار است و از این رو یادگیری آن نیاز به صرف زمان و دقت بالایی است. مرحلهٔ ابتدایی آموزش نگارگری یادگیری طراحی ایرانی است. پس از آن باید طرح نگارگری ساده ای را بیابید و شروع به کار کنید. انتقال طرح بر روی بوم، دورگیری ابتدایی، رنگگذاری دقیق و پرداخت نهایی، مراحل خلق یک اثر نگارگری اصیل هستند.
شما میتوانید با شرکت در دورههای متنوع و درس آموزی از استادان بزرگ و با صرف وقت و حوصله تبدیل به یک نقاش و نگارگر اصیل ایرانی شوید. البته شاید مطالعهٔ کتب مربوط به این حوزه نیز به شما کمک کند. برای مثال لیست زیر میتوانند در مسیر آموزش نگارگری ایرانی به شما کمک دهند:
- کتاب نگارگری ایرانی، یعقوب آژند
- کتاب نگارگری و حامیان صفوی، روح الله صفوی
- کتاب نگارگری، زهرا رهنورد
- کتاب نگارگری پرویز حسنپور خرمی
- کتاب نگارگری ایرانی، مهناز شایستهفر
نگارگری در صنایع دستی
همانطور که دیدیم، استفاده از هنر نگارگری برای ارتقاء و زیباتر کردن صنایع دستی بسیار در ایران رایج است و یکی از دلایل محبوبیت صنایع دستی ایران، همین تلفیق ماهرانهٔ چندین هنر در کنار یکدیگر است. شما میتوانید در دسته بندیهای متعددی از صنایع دستی ایرانی، حضور نگارگری را به طور کامل مشاهده نمایید. برای مثال در محصولات مس و پرداز و انواع میناکاری سایت سلام، از نگارگری ایرانی به خوبی استفاده شده است.
برای دیدن این محصولات و خرید آنها با قیمت عالی و کیفیت بالا کافی است به سلام شاپ مراجعه نمایید.
جمع بندی
در این نوشتار کوشیدیم تا هنر نگارگری در ایران را به طور کامل به شما معرفی کنیم. سیر تحول و انواع مکاتب نگارگری در ایران را به ترتیب تاریخی بررسی کرده و ویژگیهای هرکدام را به طور جداگانه به شما معرفی کردیم. اکنون بسیار خرسند میشویم اگر شما نیز اطلاعات خود را در زمینهٔ این هنر با ما به اشتراک بگذارید. به علاوه اگر به مطالعهٔ بیشتر در این زمینه علاقه دارید، پیشنهاد میکنیم مقالهٔ دیگر ما را که به بررسی مینیاتور و تفاوت آن با هنر نگارگری میپردازد را مطالعه کنید.
مجموعهٔ تولیدات هنری سلام امیدوار است که این اطلاعات برای شما مفید بوده باشد و با افتخار میکوشد که در زمینهٔ رشد هنر و فرهنگ ایران تلاش کند. اگر شما نیز به هنر و صنایع دستی ایرانی علاقه دارید، پیشنهاد میکنیم سری به ویلاگ و فروشگاه ما نیز بزنید.
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.