استان سیستان و بلوچستان در جنوب غربی ایران واقع شده است. این استان دومین استان پهناور ایران به‌شمار می‌رود و بیش از ده در صد از مساحت ایران را در اختیار دارد. این استان با این‌که بعد از کرمان، دومین استان پهناور ایران محسوب می‌شود و به دلیل اقلیم بیابانی و گرمی که دارد کم جمعیت‌ترین استان ایران برشمرده می‌شود. اما این کم جمعیت بودن سبب نشده است تا هنر و صنایع دستی سیستان و بلوچستان کم طرفدار بماند.

با این حال این استان سوزان با بادهای موسمی و رطوبت مناسب به استانی کم نظیر تبدیل شده است. چرا که افزون بر بادهای موسمی، رطوبت کافی و فاصله‌ی مناسب تا دریا که سبب ایجاد گونه‌های جانوری و بکری شده است، صنایع دستی سیستان و بلوچستان، مکان‌های دیدنی و آثار تاریخی این استان را در میان ما ایرانیان و حتی گردشگران خارجی به استانی محبوب و خاص تبدیل کرده است. با سلام همراه شوید تا در سرتاسر سیستان و بلوچستان سفر کنیم و با آن کمی بیشتر آشنا شویم.

سیری بر استان سیستان و بلوچستان

سیستان و بلوچستان استانی با قدمت بسیار زیاد است. با توجه به سنگ نگاره‌های یافت شده در این استان، آثار زندگی در سیستان و بلوچستان به زمان شکار و قبل از پیداش زبان و خط بر می‌گردد. ویژگی بعدی مهم سیستان و بلوچستان داشتن مردمی خونگرم و مهربان است. مردم این استان که دل‌هایشان همانند آفتاب گرم و سوزان این منطقه، نسبت بهم دیگر گرم و پرمحبت است، اکثرا به زبان بلوچی یا سیستانی صحبت می‌کنند؛ چرا که استان سیستان  بلوچستان همانطور که از نامش پیداست از دو ناحیه اصلی سیستان و بلوچستان تشکیل شده است و مرکز آن یکی از کلان شهرهای ایران، زاهدان است.

این استان به دلیل شرایط اقلیمی منحصر به فردش گونه‌های جانوری و گیاهی زیادی را در خود جای داده است که از میان آنها می‌توان به کهور، جش، انجیر معابد، بادام، گز روغن، پلنگ ایرانی، انواع ماهیان آب‌های شیرین و شور، خرس سیاه آسیایی، عقاب مایگیر، سنجاب بلوچی، بزمجه بنگال و غیره اشاره کرد. در میان مکان‌های دیدنی بیشمار و آثار تارخی فروان شهر سوخته، قلعه تیس،گورستان دختران، شهر دقیانوس، سه کوهه، چهل دختران، موزه‌ها، جنگل‌های شیره ،بیزک، پوزک و هزاران منطقه دیگر که شما را وادار می‌کند بعد از دیدن تصاویرشان بار و بندیل سفرتان و نقشه سیستان و بلوچستان را مهیا کنید و به این استان سراسر زیبایی و شکوه سفر کنید. اما مهم‌ترین جاذبه این استان، صنایع دستی بی نظیر آن محسوب می‌شود. ما را دنبال کنید تا با هنرای اصیل و ماندگار و صنایع دستی سیستان و بلوچستان آشنا شوید.

صنایع دستی سیستان و بلوچستان، آمیخته‌ی هنر، اصلات و زیبایی

خال که تا اینجا با گونه‌های جانوری، پوشش گیاهی، تاریچه، گویش، مردم زیبایی‌ها و مناطق بکر و دیدنی سیستان و بلوچستان آشنا شدیم می‌خواهیم صنایع دستی آن را به شما به طور کامل معرفی کنیم. سرچشمه اصلی تمام این صنایع و چیزی که به خوبی در تمام این هنرعای دستی دیده می‌شود به کار رفتن عناصری است که به خوبی نشان‌دهنده‌ی تاریخچه، طبیعت و دوق این مردمان است. این سه عنصر اصلی تمامی صنایع دستی سیستان و بلوچستان را با هم همراه می‌کند و به  آن‌ها روح و جانی تازه می‌بخشد.

صنایع دستی بافتنی، فروان اما کمیاب

علاقه مردمان سیستان و بلوچستان به نر و زیبایی سبب شده تا سعی کنند زیبایی را به هر جسم جاندار و بی جانی ببخشند. از این رو هنرای بافتنی با اینکه هنرهای متعدد و پرشماری هستند اما هر کدام به اندازه‌ی خود کمیاب و صد البته محبوبند. این بخش از سلام به معرفی این صنایع دستی پداخته می‌شود:

خولک بافی، عجیب اما نام‌آشنا

شاید فکر کنید تا به حال نام این صنعت دستی را نشنیده‌اید یا اگر شنیده باشید نمیدانید که چیست اما شما سخت در اشتباهید. خولک بافی یا تگرد بافی (در گویش سیستانی)، سیس بافی(در گویش بلوچی) یا همان حصیر بافی در زبان فارسی، قدمتی به اندازه شهر سوخته دارد و در میان مردم سیستان و بلوچستان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

اگر چه طرز تهیه خولک ، تگرد و سیس با هم تفاوت‌هایی هرچند جزيی دارند اما تمامی فرآورده‌های تولید شده نظیر سایه‌بان، سواس(صندل)، پرده، توتن(نوعی قایق حصیری)، روپگ(جارو)، سمان(زیرانداز)، کپات(نوعی سبد کوچک)، کچو(خورجین)، پروند(کمربندهایی بومی برای بالا رفتن از درخت نخل)، تک(نوعی دیگر از زیرانداز)، نولک(نوعی سبد به منظور حمل مواد عذایی)، قفس(مخصوص نگه داری مرغ)،‌ سوند(نوعی حصیر برای محدود و بسته نگه داشتن فضا)، کتل(زنبیل) و سفت(جانماز) جزو دسته صنایع حصیری در صنایع دستی سیستان و بلوچستان بر شمرده می‌شوند.

• درخولک بافی متریال اولیه ساقه‌های نی است.
• در سیس بافی، از الیاف اطراف درخت خرما که در زبان بومی گیس نامیده می‌شوند استفاده می‌شود.
• در ساخت تگرد داز یا همان برگ درختان نخل وحشی به کار می‌رود.

از برترین نقاط حصیر بافی می‌توان روستاهای اطراف کوه خواجه،  شهرستان زابل، نیکشهر، سراوان و شهرستان سرباز را یاد کرد.

دودنی بافی، یک هنر دستی ساده یا باوری عمیق؟

دودنی بافی همانند استان بادهای گرم، ریشه‌ای طولانی و محکم در خاک تاریخچه صنایع دستی سیستان و بلوچستان دارد. اما متاسفانه این هنر اصیل و کم نظیر در حال فراموشی است و علی رقم ظاهر فوق‌العاده‌اش چندان توجهی به آن نمی‌شود. مردم بومی این استان علاوه بر خانه‌هایشان را بهدودنی مزیین می‌کنند و به ارزش هنری آن احترام می‌گذارند، بر این باورند دودنی می‌تواند از آن‌ها محافظت کند و مانع چشم زخم شود.

این هنرزیبا و با اصالت، هنر بومی صنایع دستی سیستان و بلوچستان است و در اکثر نقاط ای استان گسترش پیدا کرده است. در اصل دودنی تورهای بهم متصل تزیینی است که متریال آن از گیاه‌های علفی با برگ‌های ساده و گلهای زرد متمایل به سفید که معمولاً در تمامی استان می‌رویند، به‌دست می‌آید.

قالی بافی و گلیم بافی، زیر و روی سادگی و زیبایی

• قالی بافی: این هنر نه تنها در سرتاسر اسران بلکه در سایر کشورها نیز بسیاررایج است و به هنری گسترده مشهور است. قالی مثل سایر صنایع دستی سیستان و بلوچستان از پیشینه‌ی تازیخی غنی برخوردار است و تاریخچه آن به سه قسمت کهن(تا قرن بیستم میلادی)، میانه(از قرن بیستم تا کنون) و نو( هم اکنون) تقسیم می‌شود. در میان تمام قالی‌ها و قالیچه‌های سیستان و بلوچستان، بافندگان سیستانی از همه محبوب‌تر و شناخته‌ شده‌تر هستند و قالی‌های آنها برترین قالی سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود.
• گلیم بافی: این هنر دستی در کل استان سیستان و بلوچستان، خصوصا در بین بلوچ‌های سیستان و عشایر رواج دارد. این گلیم‌ها بیشتر در طیف‌هایی نظیر قهوه‌ای، قرمز تیره، آبی سیر، شتری، زرد، سبز، کرمی و سفید بافته می‌شوند. عشایر این نطقه پشم دام‌های خود مواد اولیه بافت گلیم را آماده می‌کنند و سپس به کمک رنگ‌های شیمیایی یا گیاهی به آنها رنگ می‌بخشند و یا از آن‌ها به صورت طبیعی در بافت گلیم استفاده می‌کنند.

طرح‌هایمورد استفاده در گلیم بافی این خطه شامل طرح‌های راه راه و هندسی است. گلیم‌های آماده شده معمولا در اشکالی مثل زیرانداز، چادر شب، سجاده، کناره، جوال و موارد زیاد دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پلاس بافی، یکی از برترین صنایع دستی سیستان و بلوچستان

پلاس نوعی زیر انداز پشمی است که زمینه‌اش معمولا از خطوط افقی و رنگارنگ تشکیل شده است. ماده ولیه پلاس پشم است و در گذشته از آن به عنوان زیراندازی جهت حفاظت در برابر سختی، گرما و سرمای زمبن استفاده می‌شده است. اما امروز، خصوصا در مناطق بومی سیستان و بلوچستان، از آن به عنوان سفره عقد عروس، جانماز یا وسیله‌ای تزیینی استفاده می‌شود.

این هنر دستی در شکل و رنگ به جاجیم شباهت دارد در حالی که در جاجیم خطوط عمودی هستند اما در پلاس خطوط به شکل افقی در کنارهم قرار می‌گیرند. برای بافت پلاس، ابتدا مانند قالی بافی و گلیم بافی چله کشی انجام می‌شود و بعد استاد کار تارهای پشمی رنگی را به شکل افقی از چله‌ها عبور می‌دهد و شانه می‌زند تا پلاسدر نهایت به شکل مورد نظر برسد/

چادر بافی و سفره بافی، صنایع دستی سیستان و بلوچستان، از تولید تا مصرف

• چادر بافی: چادر بافی از برترین صنایع دستی سیستان و بلوچستان به خصوص در میان اعشایر و کوچ نشینان است. این ردمان پر تلاش، با دست‌های پرهنرشان چادر مستحکم از موی بز می‌بافند که افزون بر زیبایی، استحکام و ماندگاری امکان اقامت در آن نیز وجود دارد.
• سفره بافی: این هنر دستی بیشتر به دست بلوچ‌های ساکن سیستان و بلوچستان بافته می‌شود و در گویش شیرین بلوچی به آن «جهیزی» گفته می‌شود. ماده اولی این سفره‌ها پشم شتر و نقش اصلی آن‌ها ترنج است.

هنرهای دوختنی، دوخته شده با دست و برآمده از دل

مردم هنرمند سیستان و بلوچستان، علاوه بر صنایع بافتنی به عرصه صنایع دوختنی نیز وارد هستند. این هنرها مانند تمامی صنایع دستی سیستان و بلوچستان از همان سه عنصر اصلی، یعنی تاریخچه، محیط پیرامون و ذوق هنری مردم این خطه نشات می‌گیرد.

 

سوزن دوزی، ظرافت و تنوع در یک قاب

یکی دیگر پرفروش‌ترین صنایع دستی سیستان و بلوچستان سوزن دوزی است که در این استان و سایر استان‌های ایران نیز انجام می‌شود. در صنعت دستی سوزن دوزی از دو قسمت اصلی تشکیل می‌شود:

• پارچه‌ای که دوخت روی آن انجام می‌شود: این پارچه بیشتر از جنس کتان، زربافت، ابریشمی، پنبه‌ای و پشمی است.
• نخ مورد استفاده: این نخ‌ها معمولاً شامل نخ‌های گلابدون، نقده،سرمه و ملیله هستند.

در این هنر به کمک سوزن و نخ روی پارچه که در زیر کار قرار می‌گیرد بخیه‌های بسیار ظریفی ایجاد می‌شود و بخیه‌ها طبق نقشه کار به یک شکل واحد در می‌آیند. برای سوزندوزی روی پارچه روش‌های متعددی وجود دارد که یکی ازرایج‌ترین آن‌ها استفاده از کارگاه برای نگه‌داری پارچه است.

خامه دوزی، خوراکی یا صنایع دستی سیستان و بلوچستان؟

خامه دوزی، خامک دوزی، خمک دوزی یا سفی دوزی هنری است که در آن ابریشم استفاده می‌شود. انتخاب این نام هم به دلیل استفاده ابریشم به صورت خامدر تولید خامک یا خمک در گذشته بوده است. در زمان‌های دور، با پیدایش ابریشم این هنر نیز در سیستان و بلوچستان شروع شد. کیفیت این صنایع دستی آنقدر بالا بوده که در منابع تاریخی از آن‌ها به عنوان بهترین بافته‌های پشمی و ابریشمی یاد شده است.

علاوه بر این طبق نظر همین منابع کارگاه‌های پرورش کرم ابریشم و تولید ابریشم در حدود صد سال پیش، در روستای چلنگ واقع در زابل، یکی از دلایل این پیشرفت وجود باغ‌های بسیار توت و تولید کرم‌های ابریشم بوده است. زمان اوج شکوفایی این هنر نیز به دوران اشکانی و ساسانی نسبت داده می‌شود. از این هنر در تزیینات لباس، انوع دستمال، جانماز و سفره استفاده می‌شود و در میان هنر دوستان به یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی سیستان و بلوچستان تبدیل شده است.

سیاه‌دوزی، هنری به زیبایی شب تیره

در هنر سیاه دوزی استاد کار فقط با استفاده از نخ سیاه رنگی که اصولاً ابریشمی است، پارچه لباس‌ها، به خصوص سرآستین‌ها، دامن و پیش سینه‌ی را به کمک دوخت‌های دندان موشی و زنجیره شکل‌های مثلثی روی لباس ایجاد و آن را تزیین می‌کند.

سکه دوزی و آینه دوزی، انعکاس و درخشندگی ذوق مردم سیستان و بلوچستان

در این هنر که به سکه دوزی و دکمه دوزی نیز شهرت دارد، استاد کار برای زیبا سازی لباس مورد استفاده به کمک نخ‌های رنگارنگ، بر روی آن پولک‌ها و آینه‌های کوچک با فاصله‌های یکسان یا متغیر می‌دوزد. البته گاهی استاد کار به منظور دو چندان کردن جلوه اثر هنری، آن را با هنرهایی من جمله ابریشم دوزی، قیطان دوزی و گره‌های تزیینی تکمیل میکند.این هنر بر روی لباس‌هایی نظیر لباس‌های محلی، کمربند، جلیقه و آویزهای دیواری انجام می‌شود اما بیشترین کاربرد آن در مراسم وعروسی‌های بومی است و در جهیزیه عروس خصوصا رختخواب عروس و داماد از سکه دوزی کمک زیادی گرفته می‌شود.

پریوار دوزی، بی‌نظم اما شگفت انگیز

پریوار دوزی یکی دیگر از ناشناخته‌های صنایع دستی سیستان و بلوچستان به شمار می‌رود. نام دیگر این هنر دستی «پلیوار» است و بیشتر در مناطق بومی سیستان و بلوچستان همچون روستاهای اطراف سراوان و ایرانشهر تولید می‌شود. در پریوار دوزی، ابزار کار مورد استفاده شامل نخ، سوزن، پارچه و رشته‌های سوزن‌دوزی می‌شوند و استاد کار به کمک آن‌ها در قسمت‌های حاشیه‌ای کار گلدوزی می‌کند و طرح‌های فوق‌العاده زیبایی را به وجود‌ می‌آورد.

حاشیه دوزی این کارها  بیشتر در ابزاری همانند سر شلوار، کلاه،دور آستین، عرقچین، بازوبند،سرمه‌دان، جلد دعا و پیش سینه لباس دیده می‌شود. البته در این صنعت دستی نیاز نیست که پارچه مثل پارچه بلوچی کاملاً منظم و عودی باشد و همین یکی ا دلایل محبوبیت این هنر در سرتاسر استان است.

 سایر صنایع دستی سیستان و بلوچستان، مردمی خستگی ناپذیر در هنر

تا به اینجا با هم بیش از ده هنر کمیاب و ارزشمند دستی را در دو دسته بافتنی‌ها و دوختنی‌ها آشنا شدیم و مطمئناً دریافتید که مردم خونگرم خطه سیستان و بلوچستان در هنروری و هنرمندی جزو محبوب‌ترین و پرکارترین هنرمندان ایران به‌ شمار می‌روند. اکنون زمان آن رسیده تا شما را با سایر صنایع دستی سیستان و بلوچستان آشنا کنیم.

سفالگری سیستان و بلوچستان، داستان جهانی خاک و آتش

حتما تا کنون نام شهر سوخته را شنیده‌اید و می‌دانید که یکی از کهن‌ترین مرکز تمدن یافت شده درجهان بوده است . قدیمی‌ترین سفال‌های پیدا شده در استان سیستان و بلوچستان، مربوط به شهر سوخته است و این خود به خوبی نمایانگر شکل گرفتن تمدن‌های بزرگی در حدود ۵ الی ۷ هزار سال پیش در این استان است. از مهم‌ترین مراکز تولید سفال در سیستان و بلوچستان، می‌توان روستای کلپورگان از توابع شهرتان سراوان را نام برد که در سال ۱۳۹۶ به عنوان تنها موزه زنده سفال جهان ثبت ملی و مدال افتخاری بر سینه هنرمندان این روستا و استان شد.

 

نمدمالی، در هم تنیدگی عشق و هنر

این هنر از رایج‌ترین صنایع دستی سیستان و بلوچستان و حتی ایران محسوب می‌شود. ساخت نمد از بهم فشردن پشم انواع چهارپایان است. در استان سیستان و بلوچستان تهیه‌ی پشم، شستن و رنگرزی آن بر عهده مردان و ساخت نمد بر عهده بانوان است.

خراطی، هنری به شکوه و قدمت تخت جمشید

خراطی  هنر ساخت اشیایی چون گهواره، قلیان، انواع ظروف و پایه‌ی آباژور از چوب است که با دستگاهی خاص انجام می‌شود. این صنعت دستی علاوه بر سیستان و بلوچستان در استان‌های دیگر مثل لرستان انجام می‌شود. نقش برجسته‌های موجود بر کاخ داریوش در تخت جمشید شیراز، چهار پایه‌ها و عود سوزها که به هنر خراطی مزین هستند نشان دهنده‌ی قدمت و اصالت این هنر است.

لنج سازی، افتخاری جهانی، ثبت شده در یونسکو

لنج در لغت به معنی حرکت کردن با غرور و ناز است که به خوبی نحوه‌ی حرکت این کشتی کوچک را توصیف می‌کند. در واقع لنج قایق کوچکی است که بیشتر در دریای عمان و خلیج فارس مشاهده می‌شود و کانون اصلی ساخت آن در ایران در بندر کنارک و چابهار محسوب می‌شود. هنر و دانش لنج سازی ایرانیان از گذشته تا کنون مورد توجه همگان بوده است و در یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت معنوی شده است.

ساخت جواهرات و زیور آلات سنتی، درخشنده‌ترین صنایع دستی سیستان و بلوچستان

ساخت جواهر آلات یکی دیگر از هنرهای دستی قدیمی سیستان و بلوچستان است. کوره‌های ذوب فلز یاف شده در این استان که بیشتر مورخان بر این باورند که قدیمی‌ترین کوره‌های جهان‌اند، دلیل محکمی بر اثبات این قضیه به شمار می‌رود. در گذشته جواهرات و زیورآلات ساخته‌ی دست زرگران باهنر این استان، به عنوان هدیه‌ای مرغوب به دربار شاهان و مراکز حکومتی فرستاده می‌شده است.

با این حال استفاده از این صنعت دستی در میان مردم نیز رواج داشته است، بیشتر کاربرد زیورآلات در گذشته در میان مردم در خودآرایی، هدیه و غنائم و جوانب معنوی بوده است. البته این هنر در حال حاضر در سیستان و بلوچستان انجام می‌شود و علاوه بر زیبایی و ماندگاری دارای تنوع زیادی در قالب اشیایی همچون گوشواره(در)، النگو(چوری)، گردنبند(گپو)، سنجاق سینه(تاسنی) و سربند هستند.

روش خرید صنایع دستی سیستان و بلوچستان

در خرید صنایع دستی، مهم‌ترین معیار که خریدار حتما باید به آن توجه داشته باشد، کیفیت صنایع دستی است. برای اینکه از کیفیت کار اطمینان داشته باشید باید از فروشگاهی معتبر ومرجع خریداری کنید که علاوه برکیفیت، قیمت صنایع دستی سیستان و بلوچستان را با خاطری آسوده تضمین کند. علاوه بر این مهارت استاد کار، کیفیت متریال و دسترسی راحت و به صرفه به کالای خریداری شده نیز از نکات مهم در خرید صنایع دستی هستند. اگر نگران بر آورده نشدن معیارهایتان یا رفتن به سفر و راهی طولانی برای خرید صنایع دستی مورد نظرتان هستید، نگرانی را کنار بگذارید. با ورود به سایت سلام شاپ تمامی انتظارات شما علاوه بر حمل و نقل در سرتاسر ایران و بسته بندی زیبا برآورده خواهد شد.

 سخن پایانی:

با هم از مکان‌های دیدنی و تارخی، طبیعت بکر و دست نخورده، مردم مهمان‌نواز، میوه‌های خوش طعم استوایی و صنایع دستی و ارزش‌های ملی سیستان و بلوچستن گذر کردیم و آن ها را تک به تک برای شما معرفی کردیم. اکنون زمان آن رسیده که شما پا به میدان نظرات و انتقادات بگذارید. به نظر شما لنج سازی و ثبت یونسکو برای مردم سیستان و بلوچستان افتخار آمیز تر است یا تنها موزه‌ی سفالی زنده جهان؟ از دیدگاه شما کدام شهرستان‌های سیستان و بلوچستان در تولید صنایع دستی از بقیه پیشی گرفته‌اند؟ کدام یک از صنایع دستی سیتان وبلوچستان در میان مردم ایران محبوب‌تر و پرفروش‌تر از بقیه است؟ مشتاقانه چشم به راه نظرات و انتقادات شما همراهان همیشگی هستیم.

سلام شاپ از موفق‌ترین و معتبرترین فروشگاه‌های اینترنتی صنایع دستی است. شما با ورود به این سایت از شمال به جنوب از شرق به غرب از خراسان تا لرستان و نصف جهان سفر خواهید کرد، با اقلیم و زیبایی‌های آن آشنا خواهید شد و هنر و میراث فرهنگی مردم آن خطه را فرا خواهید گرفت و حتی از داشتن آنها بی بهره نخواهید بود آن هم زمانی که نشسته‌اید و تلوزیون تماشا می‌کنید. پس منتظر چه هستید؟